Λίγο πριν την ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα η πρωτεύουσα του νησιού τις νυχτερινές ώρες του χειμώνα παρουσιάζει μια εικόνα, την οποία ο δημοσιογράφος της εφημερίδας «Ανεξάρτητος» σε πρωτοσέλιδο άρθρο με τίτλο «Ανά την πόλιν. Τα Χανιά την νύκταν» στις 31/12/1911 χαρακτηρίζει μονότονη, πληκτική και ανιαρή. Ήταν όμως έτσι;
Διαβάζοντας προσεκτικά το άρθρο ο αναγνώστης διαπιστώνει ότι αυτό δεν αληθεύει: «[…]Και αι μακραί και ατελεύτηται ώραι, αι μέχρι του μεσονυκτίου τουλάχιστον[…]η εντός των ασφυκτικών ατμοσφαιρών των καφενείων του Σαντριβανίου, η παρά την πράσινην τράπεζαν των χαρτοπαικτικών κέντρων, η από τας παραφωνίας και τα βογγητά των βιολίων και τον γδούπων των νταουλίων των καφέ σαντάν, αμειβομένων των επισκεπτών δια την καταδίκην των ταύτην υπό των τυχερών βλεμμάτων των ξανθών Γκρέτχεν των, περιπαθώς πάντοτε ερωτοτροπούντων[…]».
Είναι φανερό ότι η νυχτερινή ζωή των Χανίων ήταν στο Σαντριβάνι και περιλάμβανε χαρτοπαιξία και ψυχαγωγία στα αμαρτωλά καφέ σαντάν με ανατολίτικες και ευρωπαϊκές μουσικές, με την απαραίτητη συνοδεία των ανάλογων γυναικών ελευθέρων ηθών. Η νυχτερινή διασκέδαση περιλάμβανε και κρητική μουσική σε ένα-δυο λαϊκά κέντρα που υπήρχαν στην πόλη: «[…]ένθα ο κοσμάκις συγκεντρούται και εις τα οποία η λύρα ακουράστως και θριαμβευτικώς, δια την απόλυτην μουσικήν κυριαρχία της, βαρά συρτούς και πυρίχιους[…]». Ακόμα μια φορά διαπιστώνεται ότι το βασικό μουσικό όργανο της πόλης των Χανίων ήταν η λύρα χωρίς τη συνοδεία λαούτου, όπως αναφέρεται στο άρθρο. Ως πυρρίχιος χορός προφανώς εννοείται το πεντοζάλι, ενώ δεν υπάρχει αναφορά σε χορευτικό δρώμενο, το οποίο σημαίνει ότι οι θαμώνες έτρωγαν και διασκέδαζαν με τη συνοδεία της μουσικής.
Η εικόνα της νυχτερινής διασκέδασης συμπληρώνεται με την κλασική ψυχαγωγία των θαμώνων στα δυο «μεσαιωνικά καφενεία» του Συντριβανίου, όπου «[…]εντός των πνιγηρών και μπουντρουμοειδών αδύτων των οποίων οι νυχτερινοί θαμώνες σκοτώνουν την ώρα των από των ναργιλέδων τα γουργουρητά, μετά κατήφειας δαρμένων ανθρώπων παίζονταις τας κοντσίνας των ή σκεχλατίζοντας τους κύβους των ταβλίων[…]».
Αυτό που έλειπε, σύμφωνα με τον αρθρογράφο, ήταν η ιδιωτική πρωτοβουλία, η οποία θα αναβάθμιζε και θα αύξανε την ποικιλία της νυκτερινής ψυχαγωγίας. Κλείνοντας το άρθρο κάνει μια σύγκριση με την πόλη του Ηρακλείου, την οποία χρησιμοποιεί ως παράδειγμα ιδιωτικής πρωτοβουλίας-επιχειρηματικότητας, όπου λειτουργούσαν θέατρο και κινηματογράφοι: «[…]Και ενώ το Ηράκλειον απολαμβάνει, διασκεδάζει και ευθυμεί τα νύκτας του με το πρώτης τάξεως θέατρόν του και τέρπεται με τους τέλειους κινηματογράφους του[…]».
Εν κατακλείδι, θα λέγαμε ότι η απογοήτευση του δημοσιογράφου οφείλεται στην χαμηλή ποιότητα της διασκέδασης την οποία πρόσφερε η πόλη των Χανίων τη νύκτα σε σχέση με την πόλη του Ηρακλείου αν και τα Χανιά ήταν η πρωτεύουσα: «[…]Η πρωτεύουσα όντως υστερεί[…]».
