Στο άρθρο που δημοσίευσε το protothema τη Δευτέρα 26/05/2025 αναφερθήκαμε, μεταξύ άλλων στην Επιχείρηση MERKUR (ΕΡΜΗΣ) των Γερμανών για την κατάληψη της Κρήτης και την προσπάθεια των Βρετανών να πείσουν τους κατοίκους της Μεγαλονήσου, ότι πρέπει να αποκτήσουν την ανεξαρτησία τους από την Ελλάδα και να ενωθούν με τη Μ. Βρετανία, κάτι που βέβαια έκανε έξαλλους τους Κρητικούς…

Τι εξόργισε τους Γερμανούς;

Η οργή των Γερμανών προήλθε από το γεγονός ότι είχαν υποστεί στην Κρήτη τις βαρύτερες απώλειες από τότε που ξεκίνησε ο πόλεμος. Δεν ήταν τόσο εξοργισμένοι με τους Βρετανούς, παρά μόνο από το γεγονός ότι σκότωσαν πολλούς αλεξιπτωτιστές πριν να προσγειωθούν, όσο με την ένοπλη αντίσταση των Κρητικών τους οποίους απεχθάνονταν και φοβούνταν. Κάθε αλεξιπτωτιστής λάμβανε ένα αντίγραφο των «Δέκα εντολών της Μεραρχίας Αλεξιπτωτιστών» του Πτέραρχου Student. Η ένατη από αυτές έλεγε: «Πολεμάμε με ιπποτισμό εναντίον ενός τακτικού στρατού, αλλά δεν δείχνουμε έλεος στους αντάρτες».

Όπως αναφέραμε και στο άρθρο της 26/05 προσπαθώντας να δικαιολογήσουν τις μεγάλες τους απώλειες οι Γερμανοί σκαρφίστηκαν διάφορες αβάσιμες ιστορίες, για ηλικιωμένες που έκοβαν τους λαιμούς των αλεξιπτωτιστών που είχαν πιαστεί στα δέντρα και ότι πολίτες βασάνιζαν Γερμανούς στρατιώτες που βρίσκονταν αβοήθητοι στα πεδία των μαχών. Όταν αυτές οι φήμες έφτασαν στο Βερολίνο, ο Γκέρινγκ διέταξε τον Student να διενεργήσει άμεσα δικαστική έρευνα. Όμως ο εγκληματίας Student δεν περίμενε το αποτέλεσμα των πορισμάτων των δώδεκα στρατιωτικών δικαστών. Οι πρώτες ένορκες καταθέσεις δόθηκαν στις 26 Μαΐου και η όλη διαδικασία διήρκεσε τρεις μήνες. Όμως ο Student βιαζόταν να πάρει εκδίκηση…

Η διαταγή του Student (31 Μαΐου 1941)

Είναι χαρακτηριστικό ότι ακόμα και σε μια προκαταρκτική έκθεσή του ο δικαστής Scholz στις 4 Ιουνίου έγραψε: «Πολλοί αλεξιπτωτιστές υπέστησαν βάναυση μεταχείριση και ακρωτηριάστηκαν» και επίσης «Έλληνες πολίτες συμμετείχαν στις μάχες ως άτακτοι». Αργότερα, μετά από μια προσεκτικότερη μελέτη ο δικαστής Rudel ανέφερε μόνο δώδεκα περιπτώσεις ακρωτηριασμού σε όλο το νησί. Όλες σχεδόν έγιναν μετά θανάτου. Ο Student όμως πρόλαβε και εξέδωσε την παρακάτω διαταγή (31 Μαΐου 1941).

«Είναι βέβαιο ότι ο ντόπιος πληθυσμός, συμπεριλαμβανομένων γυναικών και αγοριών, έλαβε μέρος στις μάχες, πραγματοποίησε δολιοφθορές, ακρωτηρίασε και φόνευσε τραυματισμένους οπλίτες. Έχει έρθει λοιπόν η στιγμή να καταπολεμηθούν αυτού του είδους οι ενέργειες, να πραγματοποιηθούν αντίποινα και να γίνουν επιδρομές παραδειγματισμού και εκφοβισμού.

Πρέπει όντως να ληφθούν τα σκληρότερα των μέτρων. Διατάζω λοιπόν τα κάτωθι: εκτέλεση σε περίπτωση στην οποία έχει αποδειχθεί απάνθρωπη συμπεριφορά, και επιθυμώ αυτό να γίνει από μονάδες που υπέστησαν τέτοιου είδους βαρβαρότητες. Τα αντίποινα θα είναι τα κάτωθι:

1. Εκτέλεση.
2. Πρόστιμα.
3. Ολική καταστροφή χωριών διά πυρός.
4. Εξολόθρευση του άρρενος πληθυσμού της εν λόγω περιοχής.

Η εξουσιοδότησή μου απαιτείται στις περιπτώσεις 3 και 4. Όλα τα μέτρα παρ’ όλα αυτά πρέπει να λαμβάνονται ταχέως και παραλείποντας κάθε τυπική διαδικασία.

Ενόψει των συγκεκριμένων, το στράτευμα δικαιούται να πράξει κατ’ αυτό τον τρόπο και δεν απαιτούνται στρατιωτικά δικαστήρια τα οποία θα δικάσουν κτήνη και δολοφόνους».

Οι αντιδράσεις των Γερμανών αξιωματικών

Ωστόσο υπήρχαν και κάποιοι Γερμανοί αξιωματικοί οι οποίοι ήταν αντίθετοι στην εκτέλεση πολιτών χωρίς καμία διάκριση. Φαίνεται, ότι γενικότερα και σε άλλες περιπτώσεις εγκλημάτων των Ναζί, κάποιοι αξιωματικοί αντέδρασαν ή δεν συμμετείχαν. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του Μάρτιν Ίγκελ, αρχηγός Διμοιρίας τότε, ο οποίος επειδή ήταν αντίθετος με τον Βίλι Ρέζερ, τον άνθρωπο που ευθύνεται για τη σφαγή στο Κομμένο Άρτας, στις 16/8/1943, κατά τη διάρκεια της οποίας 317 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους (δείτε σχετικό άρθρο μας στις 27/8/2017), δεν συμπεριλήφθηκε από αυτόν, σε όσους θα αναλάμβαναν να αιματοκυλίσουν το Κομμένο… Πιθανότατα, όπως και ο ίδιος ο Ίγκελ ανέφερε το 1972, ο Ρέζερ γνώριζε ότι ήταν αντίθετος με τη συγκεκριμένη εγκληματική ενέργεια και τον απάλλαξε σκόπιμα… Επανερχόμαστε όμως στην Κρήτη. Ο Επιτελάρχης της Μεραρχίας Αλεξιπτωτιστών, ο Ταγματάρχης Κόμης von Uxkull αποκήρυξε το σχέδιο του Student και όταν αυτό ανακοινώθηκε έφυγε από τη σύσκεψη ακολουθούμενος από αρκετούς άλλους αξιωματικούς. Ο Antony Beevor διατηρεί μια επιφύλαξη για το συγκεκριμένο γεγονός, καθώς, όπως αναφέρει, ο βαρόνος von der Heydte, φίλος του Uxkull, δεν θυμόταν τη σύσκεψη αυτή. Ο Συνταγματάρχης Bruno Brauer, ο οποίος αργότερα έγινε Στρατηγός και Διοικητής της Φρουράς της Κρήτης, χλεύασε τις ιστορίες των βασανισμών λέγοντας ότι ήταν κατασκευασμένες…

Η σφαγή στο Κοντομαρί

Ένα από τα χωριά της Κρήτης που θρήνησαν δεκάδες αθώους πολίτες, ήταν το Κοντομαρί, της Κυδωνίας του νομού Χανίων. Η επίσημη ονομασία του χωριού είναι Κοντομάριον (από το 1940 και έπειτα). Πρώτη αναφορά του χωριού ως Codomari γίνεται το 1577 και το 1583, το 1834 αναφέρεται ως Kontomari και το 1881 ως Κοντομαρί, σύμφωνα με τον Στέργιο Σπανάκη. Το όνομα, προέρχεται σύμφωνα με τον Νικόλαο Τωμαδάκη («Φιλολογικά», LXXV), από τον ευγενή conte Mari.

Εκτός από τους Γερμανούς αξιωματικούς που δεν δέχτηκαν να πάρουν μέρος στις σφαγές αθώων πολιτών υπήρξαν και κάποιοι άλλοι έτοιμοι να ηγηθούν των εκτελεστικών αποσπασμάτων. Στο Κοντομαρί επικεφαλής του αποσπάσματος ήταν ο Υπολοχαγός Horst Trebes, που είχε πάρει μέρος στην κατάληψη του Λόφου 107 υπό τη διοίκηση του δρ. Neumann. Ο Trebes, πρώην μέλος της χιτλερικής νεολαίας, δεν είχε καμία διάθεση να δείξει οίκτο. Ήταν ο μόνος αξιωματικός από το Τάγμα του που έμεινε αλώβητος (σκοτώθηκε το 1944 στη Νορμανδία, όπου ήταν διοικητής ενός Τάγματος Αλεξιπτωτιστών). Ο Franz-Peter Waxman πολεμικός ανταποκριτής που επέζησε από τη συντριβή ανεμοπλάνου, πέρασε από Στρατοδικείο και φυλακίστηκε, επειδή βοήθησε να δραπετεύσει ένας Κρητικός(ή και περισσότεροι) και επειδή φωτογράφισε εκτελέσεις… Οι φωτογραφίες του Waxman βρέθηκαν μόλις το 1980 από τον δημοσιογράφο Βάσο Μαθιόπουλο. Αρχικά ήταν άγνωστο από πού προέρχονταν, αλλά χάρη στην έρευνα του δημοσιογράφου Κώστα Παπαπέτρου έγινε η ταυτοποίηση.

Η σφαγή στο Κοντομαρί ήταν η πρώτη μιας σειράς μαζικών εκτελέσεων και καταστροφών στα χωριά της Κρήτης και έγινε με εντολή του Kurt Student. Μετά από εντολή του Student οι κάτοικοι από το Κοντομαρί κατηγορήθηκαν για τη δολοφονία μερικών Γερμανών στρατιωτών που βρέθηκαν εκεί κοντά. Στις 2 Ιουνίου 1941 τέσσερα φορτηγά γεμάτα αλεξιπτωτιστές περικύκλωσαν το χωριό. Άνδρες, γυναίκες και παιδιά αναγκάστηκαν να συγκεντρωθούν στην πλατεία του χωριού. Επιλέχθηκαν ορισμένοι άνδρες, ενώ οι γυναίκες και τα παιδιά αφέθηκαν ελεύθερα. Ορισμένοι άνδρες οδηγήθηκαν στους γύρω ελαιώνες, όπου μετά από λίγο εκτελέστηκαν από τους Γερμανούς. Τα εκτελεστικά αποσπάσματα είχαν δημιουργηθεί ad hoc (για την περίσταση). Σύμφωνα με τα επίσημα γερμανικά Αρχεία 23 Κρητικοί εκτελέστηκαν στο Κοντομαρί, ο αριθμός τους όμως στην πραγματικότητα ήταν πολύ μεγαλύτερος. Τουλάχιστον 60.

Ο Waxman διέρρευσε το λογοκριμένο υλικό με τις εκτελέσεις κάτι που ίσως δεν έχει γίνει σε άλλη περίπτωση στον ελλαδικό χώρο. Συνελήφθη από τον Γκεστάπο και κατηγορήθηκε για εσχάτη προδοσία. Φυλακίστηκε στο Μόναχο τον Μάρτιο του 1944, αλλά καθώς καθυστέρησαν οι σχετικές διαδικασίες γλίτωσε την εκτέλεση. Μάλιστα, κατέθεσε στη δίκη της Νυρεμβέργης λέγοντας ότι «δεν είχαμε δει ποτέ μια δολοφονία ή σφαγή (στρατευμάτων της Βέρμαχτ)», διαψεύδοντας τους Ναζί. Ο Waxman (1899-1971), αν και οι φωτογραφίες του καταστράφηκαν, όπως είπε αργότερα ο ίδιος, πρόλαβε να στείλει αρνητικά τους σε έναν φίλο του στην Αθήνα. Επίσης, στη Νυρεμβέργη, ο Waxman παρέδωσε και γραπτή μαρτυρία αυτόπτη μάρτυρα από τη σφαγή στο Κοντομαρί. Το 1955 επισκέφθηκε το μαρτυρικό χωριό. Οι κάτοικοι τον υποδέχθηκαν σύμφωνα με τα παραδοσιακά έθιμα φιλοξενίας. Ο ίδιος τους είπε ότι εκτελούσε διαταγές το 1941. Ένας από τους επιζήσαντες της σφαγής όμως είπε στους υπόλοιπους ότι τηρήθηκαν οι κανόνες της φιλοξενίας και έπρεπε να φύγουν. Έτσι κι έγινε. Ο Waxman, το φωτογραφικό υλικό του οποίου είναι βέβαια πολύτιμο έμεινε μόνος του…

Οι Κρητικοί, γενικά, ποτέ δεν ξέχασαν τα δεινά που υπέστησαν από τους Γερμανούς. Μετά τον πόλεμο κατέστρεψαν τα τρακτέρ και έναν ατμοκίνητο οδοστρωτήρα, που θα χρησιμοποιούνταν για την κατασκευή ενός αεροδρομίου στον Ομαλό, μόνο και μόνο επειδή ήταν γερμανικά!

Η συνέχεια των σφαγών στην Κρήτη

Το Κοντομαρί ήταν όμως μόνο η αρχή. Στις 3 Ιουνίου 1941 ακολούθησε η ισοπέδωση της Κανδάνου (Καντάνου). 180 κάτοικοι του χωριού εκτελέστηκαν, όλα τα ζώα σφάχτηκαν και όλα τα σπίτια πυρπολήθηκαν και ισοπεδώθηκαν. Σε κάθε είσοδο του χωριού τοποθετήθηκαν πινακίδες στα Ελληνικά και τα Γερμανικά που έγραφαν: «Εδώ βρισκόταν η Κάνδανος. Καταστράφηκε λόγω αντιποίνων για τον θάνατο 25 Γερμανών στρατιωτών. (Η Κάνδανος) δεν θα ξαναχτιστεί ποτέ πια».

Στις 10 Ιουνίου 1941 το State Department ενημέρωσε τη Βρετανική Πρεσβεία στην Ουάσιγκτον, για την πρόθεση του Βερολίνου να δικάσει Κρητικούς και Βρετανούς για βαρβαρότητες οι οποίες διαπράχθηκαν (;) εναντίον των Γερμανών αλεξιπτωτιστών. Το μήνυμα των Ναζί έγραφε ότι: «Ήταν αναγκαίο να ληφθούν ορισμένα κολαστήρια (τιμωρητικά) μέτρα, τουλάχιστον εναντίον των Κρητικών αναφορικά με τους αλεξιπτωτιστές.

Ένας Γερμανός στρατιωτικός γιατρός στάλθηκε για να ερευνήσει τις κατηγορίες για ακρωτηριασμούς στο Καστέλι Κισσάμου όπου είχε σχεδόν εξολοθρευθεί το απόσπασμα του Υπολοχαγού Muerbe. Ανέφερε ότι τα γερμανικά στρατεύματα εκτέλεσαν εκεί διακόσια άτομα, εξαιτίας της ιστορίας με τους ακρωτηριασμούς (σύμφωνα με τον δικαστή Rudel υπήρξαν εκεί 6-8 περιπτώσεις, ο μεγαλύτερος αριθμός στο νησί). Εκτελέσεις έγιναν επίσης στα χωριά Κακόπετρος, Φλώρια και Πρασές. Στις Πρασές, η γερμανική διοίκηση κατέγραψε την εκτέλεση 698 κατηγορούμενων ως ατάκτων (ανταρτών) και 180 ανδρών οι οποίοι εκτελέστηκαν σύμφωνα με το άρθρο 4 του «νόμου Student» περί «εξολόθρευσης του άρρενος πληθυσμού της περιοχής».

Την 1η Αυγούστου στα πλαίσια αντιποίνων στην περιοχή νότια των Χανίων, σύμφωνα με την «Ειδική Επιχείρηση 1» καταστράφηκαν κι άλλα χωριά, ανάμεσα τους ο Αλικιανός (εκτελέσεις στη γέφυρα του ποταμού Κερίτη), ο Φουρνές και ο Σκινές. Εκτελέστηκαν 145 άνδρες και 2 γυναίκες. Ο Επίσκοπος Κυδωνίας και Αποκορώνου Αγαθάγγελος Ξηρουχάκης προσπάθησε να πείσει τον Στρατηγό Waldemar Andrae ο οποίος αντικατέστησε τον εγκληματία Student ότι έπρεπε να σταματήσουν οι συγκρούσεις εκατέρωθεν.

Σύμφωνα με τον Στρατηγό Brauer, αντικαταστάτη του Andrae, ο τελευταίος «αναγκάστηκε να συμφωνήσει» αφού πρώτα θα έκανε μια εκκαθαριστική επιχείρηση, που ονομάστηκε, κατ’ ευφημισμό προφανώς, «Εγχείρημα της Κοινωνίας των Εθνών». Την 1η Σεπτεμβρίου 1941, 2.000 περίπου Γερμανοί περικύκλωσαν το οροπέδιο του Ομαλού στα Λευκά Όρη. Συνάντησαν σποραδική αντίσταση και προχώρησαν σε συλλήψεις. Από τα Δικαστήρια Εκστρατείας καταδικάστηκαν 110 άνδρες. Ανάμεσά τους 39 πολίτες και 6 Βρετανοί. Όλοι εκτελέστηκαν…

Η σύλληψη του Kurt Student, η δίκη του και η «ποινή χάδι» που του επιβλήθηκε.

Ο άνθρωπος που αιματοκύλισε την Κρήτη και ήταν υπεύθυνος για τις εκτελέσεις εκατοντάδων αθώων ανθρώπων, ο Πτέραρχος Kurt Student (1890-1978) πήρε μέρος και σε άλλες επιχειρήσεις κατά τη διάρκεια του Β’ ΠΠ. Το 1945 συνελήφθη από βρετανικές δυνάμεις στο Σλέσβιχ – Χόλσταϊν, το βορειότερο γερμανικό κρατίδιο. Το 1947 μεταφέρθηκε στο Λίνενμπουργκ, κοντά στο Αμβούργο, για να δικαστεί για παραβιάσεις της Συνθήκης της Χάγης, για το Δίκαιο του κατά ξηρά πολέμου και της Σύμβασης της Γενεύης, κατά τη διάρκεια της μάχης της Κρήτης. Του απαγγέλθηκαν οκτώ κατηγορίες, καμία όμως από αυτές δεν αφορούσε τις σφαγές των αμάχων στην Κρήτη! Απαλλάχτηκε από τις πέντε (!) και καταδικάστηκε για τις εξής τρεις (σε 5 χρόνια φυλάκιση)

α) Ανάγκασε Βρετανούς αιχμαλώτους στο Μάλεμε να ξεφορτώσουν όπλα, πυρομαχικά και πολεμικό υλικό από αεροσκάφη (κατηγορία αρ.2)

β) Εκτελέστηκαν μετά από διαταγή του Βρετανοί αιχμάλωτοι, που αρνήθηκαν να υπακούσουν σε εντολές του (κατηγορία αρ.3, ασαφής διατύπωση).

γ) Εκτελέστηκαν στις 27 Μαΐου 1941 τρεις αιχμάλωτους στρατιώτες του Συντάγματος των Ουαλών (κατηγορία αρ. 6).

Ωστόσο, ο Student αθωώθηκε για εγκλήματα κατά αμάχων, μετά την κατάθεση του Ταξίαρχου Lindsay Inglis, Διοικητή της 4ης Νεοζηλανδικής Ταξιαρχίας. Καταδικάστηκε σε πέντε χρόνια φυλάκιση (δεν δικάστηκε ποτέ για όσα έκανε στην Κρήτη σε βάρος αμάχων). Για λόγους υγείας, αυτή είναι η επίσημη αιτιολογία, αποφυλακίστηκε το 1948, μένοντας μόλις έναν χρόνο στις φυλακές! Έζησε ωστόσο άλλα 30 χρόνια και πέθανε την 1η Ιουλίου 1978. Δυστυχώς, ούτε το επίσημο ελληνικό κράτος, ούτε και οι απανταχού Κρητικοί τον «κυνήγησαν» και ένας από τους μεγαλύτερους εγκληματίες πολέμου στη χώρα μας έμεινε ουσιαστικά ατιμώρητος…

Το 2024, ο Πρόεδρος της Γερμανίας Φρανκ-Βάλτερ Σταϊνμάιερ επισκέφθηκε την Κάνδανο και το Κοντομαρί, ζήτησε «συγγνώμη» στα Ελληνικά, αλλά αρνήθηκε οποιαδήποτε κουβέντα για αποζημιώσεις…

Αφιερώνω το άρθρο σε δύο σπουδαίους Κρητικούς επιστήμονες.

Τον Ακαδημαϊκό κύριο Χριστόφορο Χαραλαμπάκη, Ομότιμο Καθηγητή Γλωσσολογίας του ΕΚΠΑ και τον κύριο Νικόλαο Παπαδογεωργάκη, Ομότιμο Καθηγητή Στοματικής και Γναθοπροσωπικής Χειρουργικής του ΕΚΠΑ.

Πηγή: Antony Beevor, «ΚΡΗΤΗ Η ΜΑΧΗ ΚΑΙ Η ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ», ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΓΚΟΒΟΣΤΗ, 2004.